W imieniu Zarządu Głównego SGP serdecznie zapraszamy do udziału w kolejnym Zdalnym Wykładzie Geomorfologicznym SGP, który odbędzie się w dniu 21 maja 2025 roku (środa), o godzinie 18.00. Wykład „Późnoglacjalna i holoceńska ewolucja doliny Nidy” wygłoszą Prof. UJK dr hab. Tomasz Kalicki i Dr Piotr Biesaga.
Prof. UJK dr hab. Tomasz Kalicki, kierownik Zakładu Geomorfologii i Geoarcheologii Instytutu Geografii i Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, poprzednio pracownik Zakładu Geomorfologii Gór i Wyżyn IGiPZ PAN w Krakowie. Wieloletni prezes Stowarzyszenia Archeologii Środowiskowej w Polsce i przewodniczący światowej Fluvial Archive Group (FLAG). Geomorfolog i geoarcheolog. Zainteresowania badawcze: młodoczwartorzędowa ewolucja systemów rzecznych w różnych strefach; badania rzek w Polsce (górna i środkowa Wisła, region świętokrzyski, zlewnia Biebrzy, Białoruś, Belgia, Czechy, Słowacja, Węgry, Niemcy, Cypr, Mongolia, Himalaje, Andy, Nizina Amazonki i Parany); interakcja człowiek-środowisko w różnych horyzontach czasowych od paleolitu do dziś; badania geoarcheologiczne w Polsce, na Białorusi, Węgrzech, Słowacji, Cyprze, w Czechach, Belgii, Mongolii, Peru.
Dr Piotr Biesaga – badacz niezależny, geograf i geomorfolog. Doktorat obroniony na UJK w Kielcach w 2023 r. (promotor T. Kalicki). Zainteresowania badawcze: procesy fluwialne i czwartorzędowa ewolucja dolin rzecznych oraz interakcja człowiek –środowisko; badania rzek regionu świętokrzyskiego.
Tematyką tej interdyscyplinarnej pracy jest ewolucja dna doliny rzeki w ostatnich 15 000 lat. Oparta jest na kwerendzie źródeł geologicznych, paleogeograficznych, archeologicznych i historycznych, a także na badaniach terenowych – kartowaniu geomorfologicznemu i geologicznemu pokryw czwartorzędowych oraz analizach laboratoryjnych osadów. Stwierdzono, że uwarunkowania geologiczne, litologiczne i tektoniczne, jak i czwartorzędowa ewolucja są odmienne w poszczególnych odcinkach. Stworzyły one główne rysy rzeźby i wywarły bardzo duży wpływ na rozwój doliny w późnym glacjale i holocenie. Praca pokazuje odrębność doliny Nidy nie tylko regionalną, ale również ponad regionalną w skali polskiej, a nawet środkowoeuropejskiej. Równina zalewowa zaczęła być kształtowana, podobnie jak w innych dolinach, po schyłkowoplejstoceńskim rozcięciu. Zmiany rozwinięcia Nidy w ostatnich 15 000 lat przebiegały odmiennie od modelu Falkowskiego (1982) z uzupełnieniami Kalickiego (1991) i Krupy (2013). Nie stwierdzono obecności późnoglacjalnych makromeandrów, a rzeka przez niemal cały holocen anastomozowała (typ anabrached) tworząc różnowiekowe włożenia. W ostatnich stuleciach Nida stała się ciekiem jednokorytowym, meandrującym, a nie roztokowym jak w w/w modelu. Struktura dna doliny Nidy jest bardzo skomplikowana. W jego obręb zostały włączone formy tektoniczne (zręby) oraz inwersyjne formy krasowe (polja). Dno zostało lokalnie nadbudowane stożkami napływowymi dopływów, które odzwierciedlają fazy wylesiania w neolicie, okresie rzymskim i średniowieczu. W ujściowym odcinku włożenia Wisły „zamykają” aluwia Nidy wewnątrz jej doliny. Uniemożliwiało to sypanie stożka przez Nidę do Kotliny Sandomierskiej w holocenie. Wzrost aktywności cieków w całej zlewni zachodził w środkowym atlantyku (6700-6000 BP), okresie rzymskim i małej epoce lodowej, co jest zgodne z fazami wydzielanymi dla rzek środkowoeuropejskich (Kalicki 2006). Antropopresja w zlewni narastała od neolitu w kilku fazach, szczególnie w prawobrzeżnej, lessowej części zlewni. Jej zapisem są, np. stożki Mozgawki (neolit, okres rzymski, średniowiecze), stożki torencjalne u wylotu suchych dolinek (średniowiecze) i proluwialne (Gorysławice/Żydowiec – kultura mierzanowicka i trzciniecka), pokrywy deluwialne (neolit, średniowiecze). Bezpośrednia ingerencja człowieka w system fluwialny Nidy notowana jest od średniowiecza w ujściowym odcinku, np. sztuczny kanał na W od zamku w Nowym Korczynie. Jednak dopiero obwałowanie ujściowego odcinka Nidy w latach 30-40. XX w. spowodowało pojawienie się zjawiska cofki.
